«بشارت نو» ابعاد مختلف یک پروژه استراتژیک برای تغییر معادلات قدرت در منطقه را بررسی می کند:
سیدرضا هاشمی زاده/روزنامه نگار
با امضای توافقنامه صلح بین ارمنستان و آذربایجان در سال ۲۰۲۰ و نقش‌آفرینی آمریکا در این روند، طرح احداث کریدور زنگزور—که به «راه ترامپ» شهرت یافته—به یکی از موضوعات داغ ژئوپلیتیک منطقه تبدیل شده است. این کریدور، که قرار است استان سیونیک ارمنستان را به نخجوان و سپس ترکیه متصل کند، تنها یک پروژه حمل‌ونقل نیست، بلکه ابزاری استراتژیک برای تغییر معادلات قدرت در قفقاز جنوبی محسوب می‌شود.
در این گزارش، به بررسی ابعاد مختلف این طرح، اهداف بازیگران اصلی، تهدیدهای احتمالی برای ایران و راهکارهای مقابله با آن می‌پردازیم.
کریدور زنگزور چیست و چرا اهمیت دارد؟
موقعیت جغرافیایی
این کریدور قرار است از منطقه زنگزور در جنوب ارمنستان عبور کند و آذربایجان را به نخجوان (جزیره جداافتاده آذربایجان) و سپس به ترکیه متصل نماید. این مسیر، دسترسی مستقیم باکو به آناتولی را بدون نیاز به عبور از خاک ایران فراهم می‌کند.
اهداف کلیدی برای بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای
_ ترکیه و آذربایجان: رویای اتحاد جهان ترک
• ترکیه با حمایت از این طرح، به دنبال تحقق پان‌ترکیسم و اتصال جغرافیایی به جمهوری‌های ترک‌زبان قفقاز و آسیای مرکزی است.
• آذربایجان نیز با دور زدن ایران، وابستگی خود به مسیرهای ترانزیتی ایرانی را کاهش داده و جایگاه خود را به عنوان هاب انرژی و تجاری تقویت می‌کند.
– آمریکا و ناتو: نفوذ به مرزهای ایران و روسیه
• نامگذاری این کریدور به راه ترامپ نشان‌دهنده نقش کلیدی آمریکا در پیشبرد آن است.
• دستیابی ناتو به مرزهای شمالی ایران و دریای خزر از طریق این مسیر، می‌تواند تهدیدی امنیتی برای ایران و روسیه محسوب شود.
• کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه با استفاده از خطوط انتقال انرژی جایگزین از مسیر این کریدور.
_ ایران: تهدید انزوای ژئوپلیتیک
• قطع ارتباط زمینی ایران با ارمنستان و اروپا: این کریدور می‌تواند تنها مرز مستقیم ایران با قفقاز را تحت تأثیر قرار دهد.
• کاهش نقش ترانزیتی ایران: در صورت تکمیل این مسیر، بخشی از تجارت منطقه‌ای از مسیر ایران منحرف خواهد شد.
• تهدید امنیتی: حضور ناتو و همکاری نظامی ترکیه-آذربایجان-اسرائیل در نزدیکی مرزهای شمالی ایران.

دیدگاه‌های متضاد درباره تأثیرات کریدور زنگزور بر ایران

_ دیدگاه تهدیدمحور؛ زنگزور به مثابه «قیچی استراتژیک» علیه ایران
• برخی تحلیلگران معتقدند این کریدور بخشی از طرح بزرگتر کمربند محاصره ایران توسط آمریکا و متحدانش است.
• ایجاد حلقه اتحاد ترکیه-آذربایجان-اسرائیل در شمال ایران و تقویت جبهه ضدایرانی.
• احتمال نظامی‌شدن منطقه و استقرار پایگاه‌های ناتو در نزدیکی مرزهای ایران.
_ دیدگاه فرصت‌محور؛دیپلماسی هوشمند می‌تواند تهدید را به فرصت تبدیل کند
• برخی کارشناسان با اشاره به حفظ حاکمیت ارمنستان بر این مسیر، معتقدند ایران می‌تواند با همکاری با ایروان، مانع از تحقق اهداف حداکثری باکو و آنکارا شود.
• امکان استفاده از کریدور جایگزین ارس برای حفظ نفوذ ایران در قفقاز.
• تقویت روابط با روسیه و ارمنستان به عنوان متحدان استراتژیک در برابر نفوذ غرب.
موضع ایران و راهبردهای پیشنهادی
موضع رسمی ایران:
• مقامات ایرانی به‌صراحت اعلام کرده‌اند که تغییر مرزهای ژئوپلیتیک منطقه خط قرمز ایران است.
• تأکید بر حفظ تمامیت ارضی ارمنستان و مخالفت با هرگونه «دالان ترانزیتی» خارج از کنترل ایروان.
راهبردهای کلیدی برای مقابله با تهدید زنگزور:
_ دیپلماسی فعال و ائتلاف‌سازی
• تقویت همکاری سه‌جانبه ایران، روسیه و ارمنستان برای مقابله با نفوذ ترکیه و ناتو.
• استفاده از ظرفیت سازمان‌های منطقه‌ای مانند سازمان همکاری شانگهای برای ایجاد توازن در قفقاز.
_ توسعه کریدورهای جایگزین
• کریدور ارس: اتصال ایران به قفقاز از طریق مسیرهای شرقی ارمنستان و تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل در این محور.
• سرمایه‌گذاری در بندر چابهار و کریدور شمال-جنوب به عنوان راه‌حل جایگزین برای دور زدن تحریم‌ها.
_تقویت بنیه اقتصادی و نظامی
• افزایش حضور اقتصادی در ارمنستان از طریق پروژه‌های مشترک راه‌سازی و انرژی.
• مانورهای مشترک نظامی با روسیه در مرزهای قفقاز برای ارسال پیام بازدارندگی.
جنگ کریدورها: رقابت جهانی بر سر مسیرهای ترانزیت
کریدور زنگزور تنها بخشی از یک رقابت بزرگتر بین قدرت‌های جهانی است:
• آمریکا با طرح کریدور IMEC (هند-خاورمیانه-اروپا) به دنبال دور زدن ایران است.
• چین با ابتکار کمربند و جاده (BRI) در حال گسترش نفوذ خود در اوراسیا است.
• روسیه نیز به دنبال حفظ نقش تاریخی خود در قفقاز از طریق همکاری با ایران و ارمنستان است.
ضعف ایران در این رقابت:

• تحریم‌ها مانع جذب سرمایه‌گذاری خارجی در پروژه‌های ترانزیتی شده است.
• دیپلماسی واکنشی به جای پیش‌دستی در طرح‌ریزی کریدورهای جدید.
آینده زنگزور و توص
رضا: یه‌های راهبردی
کریدور زنگزور یک چالش ژئوپلیتیک جدی برای ایران محسوب می‌شود، اما با مدیریت هوشمند می‌توان از آن به عنوان فرصتی برای تنوع بخشیدن به روابط منطقه‌ای استفاده کرد.
توصیه‌های کلیدی برای ایران
– تقویت حضور اقتصادی در ارمنستان برای حفظ نفوذ در قفقاز
– همکاری نزدیک با روسیه به عنوان شریک استراتژیک در برابر ناتو
– ارائه طرح‌های کریدوری جایگزین مانند مسیر ارس برای کاهش وابستگی به زنگزور
– افزایش دیپلماسی رسانه‌ای برای روشن‌سازی اهداف پشت پرده این پروژه
رقابت بر سر کریدور زنگزور تنها یک مناقشه محلی نیست، بلکه بخشی از جنگ بزرگتر بر سر هژمونی ترانزیتی در اوراسیا است. ایران باید با ترکیبی از دیپلماسی فعال، توسعه زیرساخت‌ها و ائتلاف‌سازی هوشمند، از انزوای ژئوپلیتیک جلوگیری کند
تحلیل گر سیاسی و استاد دانشگاه؛ دکترای علوم ارتباطات