سعید پورعلی، عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی در نوشتاری به موضوع «آینده مناطق آزاد» پرداخته و اینگونه آورده است: «در آستانه برگزاری چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، صنوف، اقشار، گروه‌های منافع، احزاب سیاسی و نهاده‌ای مدنی در کنار دستگاه‌های اجرایی، تلاش دارند تا از طریق طرح پرسش، نگارش نامه و مصاحبه، ملاقات روبرو، رسانه‌های جمعی و افراد ذی‌نفوذ در ستادهای انتخاباتی، مطالبات خود را با هدف تأثیرگذاری در تبلیغات و به‌ویژه سخن‌رانی‌های کاندیداها، انتقال دهند. فعالان اقتصادی و ساکنان بالغ‌ بر یک‌ میلیون و اندی مناطق آزاد هم از این قاعده مستثنا نیستند. آن‌ها هم در تلاش مجدانه به دنبال تأثیرگذاری بر دیدگاه‌های کاندیداهای ریاست‌جمهوری‌اند. این تلاش‌های جهادی در حالی دنبال می‌شود که متأسفانه فضای مناسبی پیرامون مناطق آزاد وجود ندارد. مناطق آزاد تجاری صنعتی و ویژه اقتصادی به‌ویژه در دولت سیزدهم از بی‌ثباتی، ناکارآمدی، احساسات و هیجانات مدیریتی و اظهارنظرها اقدام‌های شوآف گونه مدیرانی که این عرصه را دچار آزمون‌وخطا کرده‌اند، سخت در رنج است.به‌عنوان یک کارشناس و فعال سیاسی و اجتماعی که پیگیر انتخابات ریاست جمهوری هستم، در بیان کاندیداهای ریاست جمهوری به جزء یک استثناء، به‌صورت مستقیم اشاره‌ای به جایگاه، نقش و عملکرد این مناطق نشنیده‌ام. آن استثناء هم اشاره مستقیم به دبیر فعلی دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد دارد. فراموش نکرده‌ایم که حجت عبدالملکی، دبیر فعلی شورای مناطق آزاد تجاری -صنعتی و ویژه اقتصادی با طرح برخی از سخنان شاذ و دور از واقع در سپهر سیاسی کشور شناخته می‌شود. ایجاد شغل با یک‌ میلیون تومان، ساخت لامبورگینی وطنی، سرمایه‌گذاری یک‌صد میلیارد دلاری اماراتی‌ها در مناطق آزاد، ارائه آمارهای غیر شفاف، مخالفت با مبانی و فلسفه شکل‌گیری مناطق آزاد به‌عنوان عرصه برقراری روابط استثماری، زیان‌بار نامیدن فعالیت این مناطق در عرصه اقتصاد و فرهنگ، هدف‌گذاری‌های غیرواقع‌بینانه در مناطق آزاد تجاری صنعتی بخشی از کارنامه وی در چند سال اخیر است. همین گفته‌ها در فضای مجازی کشور به‌کرات و در سطح وسیع بازنشر شده است. شاید به همین دلیل باشد که یکی از گفته‌های شعاری حجت عبدالملکی، در ذهن دکتر مسعود پزشکیان کاندیدای موردحمایت جبهه اصلاحات، دانشگاهیان، معلمان، مجامع کارگری و دانشجویان که در مدت حضور خود در این عرصه با رشد نرخ مشارکت به‌عنوان یکی از گزینه‌های اصلی برنده این انتخابات معرفی‌ شده است، برجسته شده است. مسعود پزشکیان در چند نوبت با اشاره به همین سخن یعنی ایجاد شغل با یک‌میلیون تومان» نگاه افکار عمومی را به حجت عبدالملکی و مناطق آزاد تجاری صنعتی و ویژه اقتصادی معطوف کرده است.
به نظر می‌رسد دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد تجاری صنعتی و ویژه اقتصادی و به‌ویژه شخص دبیر بیش از آن‌که در این فرصت مغتنم، پیگیر طرح مطالبات فعالان اقتصادی و بخش خصوصی مناطق آزاد باشد، به‌عنوان یک کنش گر سیاسی در ستاد انتخاباتی یکی از کاندیداها حضور یافته و در حال فعالیت انتخاباتی هست. فرصت انتخابات ریاست جمهوری از برجسته‌ترین زمان‌های است که مناطق آزاد تجاری صنعتی و ویژه اقتصادی می‌تواند با بهره‌مندی هوشمندانه و بهنگام، بخش عمده مطالبات خود را به افکار عمومی و کاندیداهای ریاست جمهوری برسانند.
بخش خصوصی، مدنی و فعالان اقتصادی سال‌هاست که شاهد سرعت گرفتن روند مزیت زدایی از مناطق آزاد هستند. بسیاری از مراکز مطالعاتی وابسته به قوای سه‌گانه و دستگاه‌های اجرایی با تولید گزارش‌های پر اشکال و غیردقیق، مناطق آزاد تجاری صنعتی را زیر ضرب انتقاد گرفته و به فرایند مزیت زدایی شتاب می‌بخشند. شاید رتبه یک حمایت و شتاب بخشی به مزیت زدایی از مناطق آزاد تجاری صنعتی را بتوان به مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی داد.
نگارنده تاکنون نزدیک به ۲۰ گزارش ازاین‌دست که به بررسی عملکرد مناطق آزاد تجاری صنعتی پرداخته‌اند را مطالعه و بر برخی نقد نوشته‌ام. تمرکز عمده این گزارش‌ها با الهام از گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۰۸ که موانع موفقیت مناطق آزاد را گزارش کرده است، حول محورها و شاخص‌های اقتصادی است. میزان جذب سرمایه داخلی و خارجی، نرخ و میزان تولید، درآمد ارزی، میزان صادرات، میزان واردات، تراز تجاری واردات به صادرات، میزان اشتغال ایجادشده، مساحت منطقه، عملکرد مناطق در توسعه و عمران محلی و منطقه‌ای، مکان استقرار، انتقال فناوری و تعداد شرکت‌های ثبت‌شده در مناطق عمده شاخص‌های است که در این گزارش‌ها به چشم می‌خورد. تقریباً همه گزارش‌ها به استثنای گزارش تحقیق و تفحص مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۵، عملکرد مناطق آزاد را با عبارت‌هایی چون ناکامی، عدم موفقیت و عدم تحقق اهداف پیش‌بینی‌شده برای تاسیس، روایت کرده‌اند. بازهم تأکید می‌کنم که به اکثر این گزارش‌ها، نقدهای بنیادی و جدی وارده است. علیرغم تأکید چندباره صاحب این قلم به مسئولین دبیرخانه برای بررسی آسیب شناسانه این گزارش، متأسفانه اقدام عملی برای حراست و پاسداری علمی از کیان مناطق آزاد شکل نگرفت.
این بی‌عملی مفرط در کنار پرداختن به مسائل حاشیه‌ای، باعث شده است تا روایت مناطق آزاد تجاری صنعتی و ویژه اقتصادی در سپهر سیاسی کشور پر از تحریف و داوری‌های مغرضانه شود. کشورها از ظرفیت مناطق آزاد برای شتاب بخشی به توسعه اقتصادی و اجتماعی به‌خوبی بهره گرفته‌اند. در همسایگی خودمان، کشورهای عربی از این ظرفیت باتدبیر و حساسیت، بهره‌های فراوانی برده‌اند. این کشورها با ایجاد اجماع ملی در نگاه به فلسفه، جایگاه ملی و کارکرد مناطق آزاد، از آن برای انتقال مدیریت‌شده از اقتصاد بسته، دولتی، تعرفه‌ای، انحصاری و غیررقابتی به اقتصاد باز، غیردولتی، غیر تعرفه‌ای، رقابتی و بین‌المللی به‌خوبی استفاده کرده‌اند.

مفهوم آزاد در عبارت مناطق آزاد پیام‌های روشن و چندلایه‌ای دارد. تغییر نگاه اقتصادی، سازمان‌دهی پارادایمی، نظری و مدلی، پذیرش تجارت آزاد و بازار آزاد، کم‌رنگ کردن تصدی‌گری و نقش دولت در عرصه اقتصادی، قرار دادن دولت در جایگاه سیاست‌گذار و ناظر، آمادگی ذهنی و عملی برای مشارکت و ادغام در اقتصاد جهانی، تسهیل تجارت منطقه‌ای و جهانی، تقویت میدان‌داری بخش خصوصی و مقررات زدی جنبه‌های ایجابی این پیام‌هاست. این مناطق را منطقه تمرین یا آزمونه‌ای با هدف تعمیم نامیده‌اند. به همین دلیل مناطق آزاد را که عمدتاً محدوده‌های حراست شده بندری یا غیر بندری است، از شمول برخی مقررات جاری در سرزمین اصلی خارج کرده و با بهره‌گیری از مزایایی نظیر معافیت‌های مالیاتی، بخشودگی سود و تعرفه گمرکی، سهولت در فرایندهای صادرات واردات یا جذب سرمایه‌گذار خارجی و داخلی، بتوانند با کمک به اقتصاد ملی، مسیر توسعه را با تقویت ارتباط بین‌المللی، شتاب بخشند.

دولت آینده می‌تواند با آسیب‌شناسی دقیق و علمی مناطق آزاد و به‌کارگماری افراد کاردان، آشنا به ادبیات ملی و بین‌المللی مناطق آزاد، باورمند به جایگاه و نقش مناطق و متنفذ در سطح ملی، عقب‌افتادگی تاریخی به‌ویژه در سه سال اخیر را جبران کند. به باورم فهرستی از مطالبات فعالان اقتصادی، بخش خصوصی و ساکنان مهاجر و بومی مناطق آزاد را می‌توان با اولویت فهرست بندی کرد. بی‌گمان اقدام دولت آینده در مورد پاسخ به این مطالبات که بخش عمده آن در حوزه قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری است، نور امیدی به این مناطق خواهد تابید.