چندسالی است مناطق آزاد در ادبیات اقتصادی مسئولین جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است و آن را دروازه توسعه صادرات صنعتی و غیرنفتی معرفی می‌کنند و در تلاشند به نوعی برای خود در این حوزه دستاوردسازی کنند. دولتمردان دولت سیزدهم و به خصوص حجت عبدالملکی، دبیر شورای عالی مناطق آزاد، نیز مستثنی نبودند؛ عبدالملکی که قبل از چنبره بر کرسی دبیری مناطق آزاد، از منتقدان آن بود، امروزه مدعی توسعه این مناطق با سرمایه‌گذاری خارجی است.
در دولت سیزدهم مناطق آزاد به حیاط خلوت کسانی نظیر عبدالملکی تبدیل شد که در پست‌های قبلی کفایت لازم را نشان نداد. بدیهی است وقتی مسئولیت مناطق آزاد را به چنین افرادی می‌سپاریم، نباید انتظار تحول چشمگیری در این مناطق داشته باشیم. اما فعالان اقتصادی وضعیت دیگری را از مناطق آزاد ترسیم می‌کنند. علیرضا مناقبی، رئیس مجمع واردات، از ضرر بخش خصوصی در مناطق آزاد خبر داد و تصریح کرد که مناطق آزاد به ‌درستی در کشور معنا و پیاده‌سازی نشده است و دولت باید مناطق آزاد را از قوانین دست‌وپاگیر مستثنی کند. کارشناسان اقتصادی نیز مناطق آزاد را در وضعیت مطلوبی نمی‌بینند. فردین کریمی در گفت‌وگو با ایسنا، ضمن تاکید بر اهمیت مناطق آزاد در جهان به ویژه کشورهای منطقه، اظهار کرد که اصلی‌ترین هدف مناطق آزاد، صادرات و جذب سرمایه‌گذاران خارجی و ارتباط تجاری با کشورهای دیگر است اما با سیاست‌گذاری غلط این مناطق را تبدیل به دروازه واردات کرده‌ایم یا مجبور به زمین فروشی شده‌اند. او درباره واردات‌محور شدن مناطق آزاد افزود: ما درآمدزایی و توسعه زیر ساخت منطقه آزاد را به واردات گره زدیم و اساسا گره زدن زیر ساخت به واردات مناطق آزاد موجب شد که مدیرعامل مناطق آزاد و سازمانی که در مناطق آزاد وجود دارد به جای اینکه نگاه و چشم‌انداز خود را بر ایجاد بسترهایی برای تسهیلگری صادرات داشته باشد به سمت پیدا کردن واردکننده‌هایی رفته است که کالاهای خود را از دروازه منطقه آزاد وارد سرزمین اصلی کنند و بتواند درآمدزایی داشته باشد. کریمی تاکید کرد که مناطق آزاد از اهدافی که برای آن‌ها در نظر گرفته شده بود، فاصله گرفتند و دقیقاً خلاف آن اهداف حرکت کردند و در فضای رسانه این مناطق متهم به جایگاه و دروازه واردات شدند این در حالی است که دولت و سیاستگذاران مسبب چنین اتفاقی بودند. اما دلیل این چالش‌ها چیست و دولت گذشته مناطق آزاد را در چه وضعیتی تحویل دولت بعد داده است؟ سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره واردات‌محور شدن مناطق آزاد، عنوان کرد که اساسا مناطق آزاد از ابتدا با این رویکرد ساخته نشدند که در خدمت صادرات باشند و بیشتر با هدف مدیریت واردات و کمک به تامین نیازهای داخلی در اوایل انقلاب شکل گرفتند. محمدرضا مودودی با اشاره به اینکه مناطق آزاد در ابتدا در حاشیه مرزهایی بودند که مقاصد صادراتی ما نیستند و بیشتر مقاصد وارداتی‌اند، افزود: از دهه ۷۰ و ۸۰ به بعد با قوت توان صادراتی ایران و شناخته شدن کشورهای هدف صادراتی ما، کم کم به سمت ایجاد مناطق آزاد در مرزهای کشورهایی که مقاصد صادراتی ما بودند، رفتیم.او تصریح کرد: چه در زمانی که تنها ۷ منطقه آزاد در مبادی وارداتی داشتیم و چه اکنون که چندین منطقه آزاد جدید اضافه شده و عمدتا در همسایگی کشورهایی هستند که می‌توانند بازارهای هدف خوبی برای ما باشند؛ تفاوت چندانی در روند تجارت خارجی خود احساس نمی‌کنیم که بگوییم با اضافه شدن هر منطقه آزاد جهشی در اعداد و ارقام صادرات غیرنفتی خود شاهد بودیم. محمدرضا مودودی گفت: در طول ۱۳ سال گذشته آمار تجارت کشور تقریبا ثابت است که نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری جدی در مناطق آزاد صورت نگرفته، زیرساخت‌ها و ظرفیت‌ها تغییر نکرده و قوانین و تعرفه‌ها، جذابیتی برای فعالان اقتصادی ندارد و این مناطق نتوانستند نقش هدف‌گذاری شده و موردنظر سیاست‌گذار را بازی کنند. روزنامه توسعه ایرانی